4. historia

Oswajanie koni i bydła III–II tysiąclecia p.n.e. dało początek pasterstwu nomadycznemu na obszarze dzisiejszej Mongolii, które stało się podstawą gospodarki i struktur społecznych Mongolii do 1. połowy XX w. Pasterstwo stanowiło podstawę kolejnych związków plemiennych dominujących na stepach Mongolii i rozprzestrzeniających się ku północnym Chinom. Początkowo imperium mongolskie było związkiem państw ze wspólnym wielkim chanem (kaganem), prawem (jasa), stolicą (Karakorum), siecią łączności kurierskiej i, w pewnym stopniu, polityką zagraniczną, co umożliwiło Mongołom dalsze podboje: wschodnia Europy (1236–41), Iranu i Iraku (1253–58) oraz południe Chin (do 1279). Wskutek odpływu ludzi i kulturalnej asymilacji elit mongolskich w podbitych krajach Mongolia spadła do roli drugorzędnej prowincji imperium, zwłaszcza po przeniesieniu jego stolicy do Pekinu (1264). W 2. połowie XIII w. nastąpiło usamodzielnienie się poszczególnych części imperium, następnie upadek w nich władzy Mongołów: w połowie XIV w. na Bliskim Wschodzie, 1368 w Chinach, 1380–1480 sukcesywnie we wschodniej Europie. W 1388, po nieudanych próbach odzyskania Chin, Mongolia rozpadła się na kilka zwalczających się nawzajem państw, przejściowo jednoczonych 1434–55 przez władców Ojratów, 1488–1543 przez mongolskiego Dajan-chana. W 2. połowie XVI i w XVII w. zamiast szamanizmu dominującą religią w Mongolii stał się buddyzm tybetański (lamaizm), którego głową w Mongolii był bogd gegeen. W XVII wieku Mongolia stała się obiektem ekspansji Rosji, która objęła zwierzchnictwo nad północnym odłamem Mongołów (Buriaci), oraz Mandżurów. Do 1634 podporządkowali oni sobie obszary na południe od Gobi (zw. oficjalnie od 1636 Mongolią Wewnętrzną), a następnie, po zajęciu Chin, do 1691 także resztą Mongolii (zw. odtąd Mongolią Zewnętrzną). W 1757, po podboju chanatu dżungarskiego, Mandżurowie przyłączyli do Mongolii Zewnętrznej jego część, okręg Kobdo (Chowd). W III 1919 w Kiachcie, na granicy rosyjsko-mongolskiej, Mongolska Partia Ludowa powołała Tymczasowy Rząd Ludowy, którego wojska, z pomocą wezwanej przezeń Armii Czerwonej, obaliły Ungerna i zajęły Mongolię Zewnętrzną. W latach 30., z pomocą sowiecką, rozpoczęto rewolucję przemysłową w Mongolii oraz mechanizację rolnictwa, transportu i łączności. W 1939 wojska mongolskie, wspólnie z oddziałami Armii Czerwonej, odparły nad rzeką Chalchyn-gol najazd japoński. W 1945 wojska mongolskie wspomagały Armię Czerwoną w walkach z Japończykami m.in. w Mongolii Wewnętrznej i Mandżurii. W 1961 wychodząca z politycznej samoizolacji Mongolia została członkiem ONZ, a 1962 — RWPG. Zachowanie orientacji prosowieckiej w sporze chińsko-sowieckim doprowadziło do przerwania od połowy lat 60. do połowy lat 80. kontaktów z ChRL. Od lat 80., pod wpływem zmian w ZSRR, nastąpiły w Mongolii próby demokratyzacji ustroju politycznego i gospodarczego; 1989–90 powstały opozycyjne partie polityczne.

5. gospodarka

Mongolia to kraj bogaty w zasoby naturalne z wielkimi perspektywami wzrostu. Po transformacji ustroju z socjalistycznego na demokratyczny i gospodarki z centralnie planowanej na wolnorynkową, kraj znajduje się dziś w punkcie zwrotnym, gdyż odkryte ogromne zasoby surowców mineralnych (patrz mapę największych kopalń) mogą utorować drogę do szybkiego rozwoju gospodarczego i społecznego. W ciągu ostatnich dwóch lat mongolska gospodarka osiągnęła postęp znacznych rozmiarów i jego dalsze średnioterminowe perspektywy są bardzo obiecujące. Rozwój ostatnich dwóch lat pozwolił, aby Mongolia stała się jedną z najszybciej rozwijających się gospodarek na świecie, a wzrost dochodów przyczynił się do zmniejszenia stopy ubóstwa o 11,3 punktów procentowych w tym okresie. Tempo wzrostu gospodarczego w porównaniu do 6,4 procentowego wzrostu PKB w 2010 roku wyniósł 12,5 procent w 2013 roku. Oczekuje się, że w okresie od 2013 do 2017 roku PKB będzie rósł w tempie dwucyfrowym.